Dlaczego sól nazywano “białym złotem”?

Skąd pochodzi sól i jak ją otrzymać? Poznajcie sekrety tego niezwykłego minerału, który towarzyszy nam w kulinariach już od wieków.

Sól – inaczej chlorek sodu, z greckiego halos to minerał, który znany jest nam od starożytności. Sól odkryto podobno zupełnie przypadkowo próbując konserwować żywność. W ten oto sposób stała się na całym niemal świecie produktem pożądanym. Ten minerał, który okazał się być także cenną przyprawą służył właściwie najczęściej do konserwacji żywności, ale jego walory okazały się być o wiele istotniejsze. Sól była tak bardzo pożądanym surowcem, że wciąż poszukiwano nowych złoży oraz sposobów na jej tanie i szybkie wytworzenie lub pozyskanie.

Na przestrzeni wielu lat sól zaczęła pełnić ważną funkcję nie tylko kulinarną, ale i gospodarczą. Nazywana nawet białym złotem przyczyniła się do rozwoju wielu miast i regionów, gdzie można ją było wydobywać. Tak też dzięki bogatym złożom soli rozwinęła się między innymi nasza rodzima Wieliczka czy Bochnia.

A gdzie leży źródło soli i jak się ją pozyskuje?

a) Sól morska

Wśród różnych rodzajów soli, jedną z najbardziej popularnych i najchętniej wybieranych jest sól morska. Powstaje ona w efekcie krystalizacji wód morskich, ale i także bardzo słonych jezior. Litr wody morskiej potrafi zawierać mniej więcej 35 g soli z zawartością naturalnego jodu. W rejonach, gdzie występują więc wody wyjątkowo zasolone od lat prowadzi się przemysł związany z jej pozyskiwaniem, budując sieć tzw. salin (płytkich stawów, na których dnie po odparowaniu wody krystalizuje się sól). Otrzymywanie soli poprzez odparowanie wody jest metodą najprostszą i najtańszą a co za tym idzie często stosowaną. Parująca woda pozostawia kryształki soli, które są następnie zbierane. Taka sól jest bogata w magnez, jod, a także w pierwiastki takiej jak lit, cynk czy selen. Tego rodzaju sól pozyskuje się między innymi u wybrzeży Afryki, Francji, Hiszpanii, Chorwacji, Rosji czy Włoch.

b) Sól kamienna (kopalniana)

Wydobywanie soli kamiennej z podziemi to druga znana i najbardziej rozpowszechniona metoda pozyskiwania tego minerału. Trzeba przyznać, że jest to bardzo trudny i żmudny proces wymagający wiele wysiłku. Najstarsze próby wydobywcze odkryto w Alpach skąd pochodziły dowody na eksploatację żył soli już z V tysiąclecia p.n.e. Złoża soli kamiennej występują w największych ilościach między innymi w Niemczech, Francji, Holandii, Polsce, czy Rosji. Wśród najbardziej znanych w Polsce kopalń soli – Wieliczce oraz Bochni zakończenie wydobywania nastąpiło w latach 90. XX wieku. Aktualnie największe złoża soli kamiennej znajdują się u nas na Kujawach w Inowrocławiu, a także w Kłodawie oraz na Dolnym Śląsku w Sieroszowicach. Co ciekawe nie eksploatowane złoża soli znajdują się również na terenach rozciągających się między Żorami a Rybnikiem oraz Łebą a Puckiem.

c) Sól z solanek

Woda morska i kopalnie soli to nie jedyne źródła tego cennego minerału. Są nim również naturalne wody solankowe. Do ich pozyskania potrzebne jest dostarczenie dużej ilości ciepła zewnętrznego, aby woda mogła odparować zostawiając na swoim dnie sól. Do ogrzewania wody solankowej używano swego czasu drewna lub torfu, który spalany był w specjalnie do tego zbudowanych piecach. Cały proces tak zwanego warzenia polegał na tym, że wodę z solanki umieszczano w naczyniach, które następnie ustawiano w piecach na stojakach. W ten sposób woda parowała pozostawiając pożądaną sól. Pierwsze tego rodzaju metody otrzymywania soli z solanek datowane są na epokę żelaza między VII a V wiekiem p.n.e. Pierwotne narzędzia przeznaczone do wytwarzania soli odnaleziono we Francji.

Dlaczego sól nazywano białym złotem?

Od początku dziejów sól była surowcem na wagę złota, używano ją więc jako środka płatniczego. W średniowieczu na przykład żółd wypłacany był żołnierzom w soli. Ma to swoje odzwierciedlenie do dziś w języku angielskim, w którym salary oznacza wynagrodzenie, a słowo to pochodzi od łacińskiego salaire. Sól oprócz wartości finansowej miała też od zawsze znaczenie społeczne, a nawet religijne. W Biblii możemy przeczytać fragmenty, które informują, że wierni składali Bogu ofiary z soli.

Symbol statusu

Pewnie niewielu z nas zastanawiało się nad tym, co stałoby się z naszymi mięsożernymi przodkami gdyby nie sól, która jest podstawowym środkiem konserwowania żywności. Miała więc ona kluczowe znaczenie w życiu każdego. Od zawsze miejsca pozyskiwania  soli urastały do rangi centrów gospodarczych. Mieszkańcy takich terenów jak Hiszpania, Włochy, Francja czy Afryka uczynili ogromny atut z dostępu do morza i podnosili tym samym swój status ekonomiczny.

W każdym domu

W dzisiejszych czasach ze względu na nowoczesne metody pozyskiwania soli nie musimy martwić się o dostęp do niej. Jednak jeszcze w XVII wieku miała znaczenie strategiczne. Na przykład Brytyjczycy byli pod tym względem uzależnieni od Francji, a ich obawa przed utratą dostępu do soli miała prowadzić nawet do napięć na tle politycznym. Od XX wieku sól przestała być drogim surowcem i obok czarnego pieprzu zyskała miano podstawowej przyprawy niezbędnej w każdym domu. Co ciekawe, sól nadal ma w polskiej kulturze ważne znaczenie symboliczne - od lat bowiem witamy gości chlebem i solą na znak przyjaźni.